آنچه خواهید خواند
هوره آواز سنتی کردهای ایران در غم و شادی
هوره یکی از کهن‌ترین نواهای بشری در میان کردهای ایران است که ریشه در اعماق تاریخ دارد.
بسیاری از پژوهشگران بر این باورند که این آواز سنتی، بازتابی از زیباشناسی زبانی و موسیقایی مردمان باستان بوده و با توجه به ریتم و ساختار خاص خود، در زمره اصیل‌ترین آواهای ایران‌زمین جای میگیرد. این مقاله به بررسی ریشه‌ها، جایگاه فرهنگی، مقامات گوناگون و ظرایف هنری هوره میپردازد.
هوره؛ ریشه در تاریخ کهن
هوره از نگاه بسیاری از موسیقی‌دانان، قدیمی‌ترین گونه آواز در منطقه زاگرس و کردستان ایران است. برخی معتقدند قدمت هوره به بیش از هفت هزار سال پیش بازمیگردد. بررسی تطبیقی هوره با آوازهای بومی دیگر ملل، به‌ویژه در آفریقا یا میان سرخپوستان کانادا، شباهت‌هایی را آشکار میکند که گواه بر ریشه‌های مشترک در آوازهای بدوی بشریت دارد.
پژوهشگران تاریخ موسیقی اشاره میکنند که ساختار ساده هوره (عدم استفاده از سازهای جانبی) نشانگر آن است که این آواز احتمالاً از نخستین شکل‌های خوانش جمعی و نیایش گروهی به شمار میرفته است. این سادگی همان عنصر اصیل و باستانی را در خود جای داده که در گذر زمان همچنان حفظ شده است.
هوره و پیوند با زرتشت
برخی از متون کهن، هوره را با آیین‌های زرتشتی مرتبط میدانند. در بخش گات‌های یسنا از اوستا، عباراتی به‌صورت منظوم وجود دارد که به‌گفته پژوهشگران، مردم آن روزگار برای نیایش اهورامزدا این متون را در قالبی آوازی میخواندند. همین رویکرد، نشانه‌ای از خاستگاه مقدس و آیینی هوره محسوب میشود.
زرتشت بر گفتار نیک، کردار نیک و پندار نیک تأکید داشت. به نظر میرسد هوره نیز در امتداد همین آموزه‌ها، آوایی برای وحدت، هم‌دلی و پیوند میان انسان و مبدأ هستی بوده است. واژه «اهوره» در اوستا، به معنای سرور و بزرگی آمده و شماری از صاحب‌نظران، هوره را کوتاه‌شده کلمه «اهوره» دانسته‌اند.
مقامات گوناگون هوره
هوره دارای مقامات متعددی است که هرکدام در فضایی خاص از احساس و عاطفه اجرا میشوند. برخی از مشهورترین مقامات هوره عبارت‌اند از:
- بان بنه‌ای
- دودنگی
- باریه
- غریبی
- ساروخانی
- پاوه موری
- هجرانی
- مجـنونی
- سحری چر
- ایوانی چر
در هر مقام، کشش آوایی، فرم اجرای شعر و حتی فضای احساسی متفاوت است. هنرمندان هوره‌خوان معمولاً بنا به شرایط روحی یا موقعیت جمعی، مقام مناسب را انتخاب میکنند تا بهترین ارتباط عاطفی با شنونده برقرار شود.
ساختار موسیقایی هوره
ساختار موسیقایی هوره بر پایه زمزمه‌ای آزاد و ریتمی کشدار شکل گرفته است. این آواز معمولاً بدون همراهی ساز اجرا میشود و آهنگی تک‌صدایی دارد. در عین‌حال، برخی شیوه‌های خوانش هوره به‌صورت چندصدایی نیز گزارش شده است که هوره‌خوان‌های ماهر هنگام اجرای مقام‌های دوصدایی، با تغییر اندک در زیر و بمی صوت، حسی متفاوت پدید می‌آورند.
هوره از آن دسته موسیقی‌هاست که وزن شعری خاصی را میطلبد. به‌گفته پژوهشگران، اشعار در هوره اغلب دارای وزنی نزدیک به “مستفعلاتن، مستفعلاتن” یا “فعولن، فعولن” است. این اوزان کمک میکند کلمات به روانی در آواز جاری شوند و حس لطافت و انسجام بیشتری بیافرینند.
هوره و ادبیات فولکلور
ادبیات فولکلور در مناطق کردنشین، با هوره پیوندی ناگسستنی دارد. در گذشته، شعرهای دینی، افسانه‌های محلی و مضامین حماسی، همگی با آواز هوره خوانده میشدند. بدین‌ترتیب، هوره به‌عنوان ابزاری برای انتقال فرهنگی، توانسته است اشعار کهن را تا امروز زنده نگه دارد.
افزون بر این، هنر هوره بستری برای زنده نگاه داشتن زبان‌ها و گویش‌های محلی بوده است. بسیاری از شعرهایی که در قالب هوره خوانده میشوند، به گویش‌های متفاوتی از کردی سروده شده‌اند. این تنوع زبانی در چارچوب هوره باعث شده تا رنگ و بوی فرهنگی هر منطقه کردزبان حفظ شود.
نقش هوره در زندگی کردها
در مراسم شادی، سوگواری، جشن‌های سنتی یا حتی تنهایی چوپانان بر دامنه کوهستان، هوره همیشه صدایی آشنا بوده است. مردم هنگام غربت، فراق یا لحظات عمیق عاطفی، هوره را زمزمه میکنند تا اندوه یا شادی خود را با طبیعت و اطرافیان در میان بگذارند.
این آواز گاه در فضای جمعی چون مراسم عروسی یا آیین‌های مذهبی و گاه در خلوت فردی خوانده میشود. حتی گاهی افراد در کنار آتش شبانه یا بر ارتفاعات، با صدایی بم و کشدار، زبان دلشان را در قالب هوره بیان میکنند. موسیقی هوره در چنین لحظاتی، پلی میان انسان و روح طبیعت است.
هوره و هنرمندان نامدار
در طول تاریخ، بسیاری از هنرمندان کرد توانسته‌اند هوره را در بالاترین سطح ممکن اجرا کند و الهام‌بخش نسل‌های بعدی شوند. از میان این چهره‌ها، میتوان به نام‌هایی چون داراخان، علی‌نظر منوچهری، صيدقلی کشاورز، نورعلی بازیار و برخی دیگر اشاره کرد. آنان با صدای گرم و بیان حسی عمیق خود، به غنای موسیقی هوره افزوده‌اند.
برخی از این اساتید، شعرهای فی‌البداهه‌ای را حین هوره‌خوانی خلق کرده‌اند. پیوند شعر و آواز در هوره به حدی قوی است که اجراکننده گاه نیاز دارد شاعر هم باشد تا در هنگام تغییر مقام‌ها یا دوصدایی خوانی، ابیات تازه بیافریند و فضا را همچنان جذاب نگه دارد.
انواع هوره و کاربردها
هوره در طی قرن‌ها شکل‌های گوناگونی یافته است که هر کدام کاربردی خاص دارد. چند نمونه از این انواع عبارت‌اند از:
- لوره: در لحنی آرام‌تر و لطیف‌تر اجرا میشود و فضایی آرام‌بخش دارد.
- کزه: آوازی غمگین‌تر است که نشان از درد و رنج دارد.
- مویه (مور): به‌طور عمده در آیین‌های سوگواری و عزاداری اجرا میشود و احساس اندوه جمعی را برمی‌انگیزد.
- قاچاقی چر: مخصوص موقعیت‌هایی بوده که مردم برای جلوگیری از جلب توجه دشمنان، با صدای خفیف‌تر هوره را زمزمه میکردند.
از این‌رو، هوره نه‌تنها در چارچوب موسیقی فولکلور، بلکه به‌صورت یک بیان فرهنگی و اجتماعی در همه ابعاد زندگی کردها جریان داشته است.
هوره و موسیقی ایران
در میان موسیقی سنتی ایران، بسیاری از محققان عقیده دارند که امروزه رد پای هوره را میتوان در برخی آوازهای دستگاهی یا ردیف‌های موسیقی یافت. به باور شماری از کارشناسان، هوره منبعی غنی برای شکل‌گیری گونه‌های مختلف موسیقی ایرانی بوده و به‌نوعی میتوان آن را مادر آواهای باستانی در این سرزمین دانست.
همچنین مجله موسیقایی «فاسکه‌که» در فرانسه، با اشاره به منطقه باستانی میسوپوتامیا (کردستان کنونی)، بر این باور است که این خطه، یکی از مهدهای موسیقی جهان محسوب میشود. هوره به‌دلیل سادگی در عین عمق هنری، جلوه‌ای شایسته از این ادعا به شمار می‌آید.
امروزه باوجود ابزارهای صوتی پیشرفته، این امکان فراهم است که ظرافت‌های هوره را در بالاترین کیفیت بشنویم. اگر میخواهید گوشه‌های پنهان و تحریرهای ظریف هوره را درک کنید، بد نیست از یک اسپیکر باکیفیت استفاده نمایید. این کار کمک میکند لحن حزن‌انگیز یا شادمانه هوره را بهتر احساس کنید و جزئیات صدا را به‌طور دقیق بشنوید.
استفاده از فایل‌های صوتی ضبط‌شده توسط استادان هوره، تجربه‌ای منحصربه‌فرد از تلفیق صدای انسان و طبیعت به ارمغان می‌آورد. با کمی دقت در اجراها، متوجه میشوید که کوچک‌ترین لرزش‌های صدا در هوره، معنا و احساسی ویژه دارند که فقط با شنیدن دقیق از طریق دستگاه‌های صوتی استاندارد قابل درک است.
کلام آخر
هوره جلوه‌ای ژرف از فرهنگ، تاریخ و هنر مردمان کردستان ایران است.
این آواز کهن، سال‌هاست در کوهپایه‌های زاگرس طنین‌انداز میشود و با سادگی، معنویت و ریشه‌های عمیقش، بخشی از هویت ملی و فرهنگی ایران را شکل داده است. اگرچه زندگی مدرن و ورود سبک‌های جهانی موسیقی ممکن است هوره را در حاشیه قرار دهد، اما هواداران این نوا می‌کوشند تا با زنده نگاه داشتن هنر نیاکان، پلی میان گذشته و آینده باشید.
هوره در مسیر تاریخ، بارها پوست‌اندازی کرده و با ابزارها و سازهای گوناگون تلفیق شده است؛ ولی همواره اصالت خود را حفظ کرده و روح ژرف خود را به نسل‌های بعد منتقل میکند. برای آنان که میخواهند ریشه‌های موسیقی ایرانی را بشناسند، شنیدن هوره و آشنایی با هنرمندان آن، گامی مهم در راه درک میراث فرهنگی باستانی این سرزمین خواهد بود.
پاسخگوی سوالات شما هستیم
دیدگاهی وجود ندارد!